Osek bemicwa patur min hamicwa
Osek bemicwa patur min hamicwa (עוסק במצוה פטור מן המצוה) - zasada halachiczna wskazująca, że ten, kto wypełnia jedną micwę, jest zwolniony z wypełniania innej micwy w tym samym czasie.
Suka 25a
Rejsza (początkowa część) Miszny w traktacie Suka 25a uczy, że „posłańcy micwy” (szluchej micwa) zwolnieni są z wypełnienia micwy mieszkania w suce w trakcie święta Sukot (szluchej micwa pturin min hasuka). Kim są ci „posłańcy micwy” ? Raszi wyjaśnia, że są to ci „idący drogą micwy” (holchej bederech micwa), np. by uczyć się Tory, przywitać swojego nauczyciela lub uwolnić osobę będącą w niewoli. Oznacza to, że osoby, które są „na drodze do wypełnienia micwy” - spełniające w danym momencie jakąś micwę, zwolnione są ze spełnienia micwy suka.
Gemara będzie teraz szukała źródła tego prawa; w tym celu poszuka wsparcia w berajcie, która źródło tej zasady wywodzi z wersetu w Dewarim 6, 7 „"Wpajaj je, [ucząc ich dokładnie], twoim [uczniom, którzy są dla ciebie jak] synowie. Będziesz o nich mówił, gdy siedzisz w swoim domu i gdy idziesz drogą. [Odmawiaj Szema] gdy będziesz się kładł [nocą] i gdy wstaniesz [rano]”. Detanu rabanan - bo nauczano w berajcie [Masz czytać Szema] gdy siedzisz w swoim domu, czyli z wyjątkiem tego, kto jest zajęty wypełnianiem przykazania oraz gdy idziesz drogą, czyli z wyjątkiem pana młodego. W oparciu o to rabini powiedzieli, że kto poślubia dziewicę, jest zwolniony, a kto wdowę, jest zobowiązany. Ostatecznie gemara konkluduje, że zobowiązany do odmawiania Szema jest ten, kto zajęty jest swoimi osobistymi sprawami, nie związanymi z wypełnianiem micwot. Zwolniony jest natomiast ten, kto zajęty jest spełnianiem przykazania. Zauważyć należy, że pan młody zwolniony jest z odmawiania Szema ponieważ jest on przejęty spełnianiem przykazania „bądźcie płodni i rozmnażajcie się” (Bereszit 1, 28). Tak więc gemara stwierdziła, iż werset (pasuk) w Dewarim 6, 7 jest podstawą zasady osek bemicwa, patur min hamicwa - ten kto jest zajęty wypełnianiem jednej micwy, jest zwolniony z wypełniania innych micwot.
Gemara jednak nie poprzestaje na tym. Przywołana zostaje kolejna berajta, która powołuje się na werset z księgi Bemidbar 9, 6: „Byli jednak ludzie, którzy stawszy się rytualnie skażeni poprzez zetknięcie z martwym człowiekiem (…).” Ten fragment Tory (parsza Behaalotecha) mówi o ustanowieniu Pesach Szeni - Drugiego Pesach, przypadającego dokładnie miesiąc po Pierwszym Pesach - 14 ijar. Święto to zostało ustanowione, aby osoby, które 14 nisan były w stanie rytualnej nieczystości lub przebywały poza Jerozolimą mogły złożyć oddanie pesachowe. Gemara stwierdza, że oba wersety są konieczne (cricha). Bo gdyby pouczono tylko o pierwszym przypadku (Szema) to można by pomyśleć, że osoby będące w stanie rytualnej nieczystości są zwolnione tam z obowiązku, ponieważ nie nadszedł jeszcze czas Pesach, ale nie tu, kiedy nadszedł czas czytanie Szema. Dlatego koniecznym było przywołanie drugiego wersetu. A gdyby pouczono tylko o drugim przypadku, to można by pomyśleć, że pan młody jest zwolniony, bo nie pociąga to za sobą kary keret, ale nie tutaj, kiedy pociąga to za sobą tą karę. Dlatego przywołanie pierwszego wersetu jest konieczne.
W jaki sposób jednak powinniśmy rozumieć zasadę osek bemicwa, patur min hamicwa ? Z pewnością nie oznacza ona przecież, że osoba nosząca cicit lub mająca mezuzę zwolniona jest z czytania Szema lub spożywania posiłków w suce ! Przedmiotowa kwestia stanowi spór pomiędzy Tosafot a Ranem (Rebejnu Nisim - hiszpańskim uczonym, żyjącym w 14 wieku). Jak wskazał raw Sołowiejczyk, spór pomiędzy nimi dotyczy tego, co tak naprawdę oznacza bycie zajętym przykazaniem (osek).
Tosafot wskazują, że osoba zwolniona jest z wypełnienia drugiej micwy tylko wtedy, gdy przeszkodziłoby to w spełnieniu pierwszej z nich. Jeśli nie ma przeszkód by spełnić jednocześnie kilka micwot (nawet jeśli jest to uciążliwe), należy to zrobić. Oznacza to więc, że osoba, która nosi cicit jest zobowiązana do odmówienia Szema lub przebywania w suce.
Ran wskazuje, że ktoś, kto spełnia jedną micwę jest zwolniony z wypełnienia drugiej micwy, nawet wtedy, gdy teoretycznie możliwe jest wypełnienie obydwu. Twierdzenie to jest jednak prawdziwe tylko w przypadku, gdy ktoś jest aktywnie zaangażowany w spełnianie micwy i spełnienie drugiej micwy stanowi trudność. Rozróżnia się tu bowiem pomiędzy „mekajem” - kimś, kto wypełnia przykazanie w sposób pasywny, np. ma umieszczoną na framudze drzwi mezuzę lub nosi cicit - ten jest zobowiązany do wykonania kolejnej micwy, a „osek” - kimś, kto wypełnia przykazanie w sposób aktywny, jest w danym momencie zaangażowany w jego wykonanie - ten jest zwolniony ze spełnienia kolejnego przykazania. Ran zgadza się z twierdzeniem, że jeśli spełnienie drugiej micwy nie stanowi trudności to należy to zrobić.
Acharonim - mędrcy żyjący od ok. roku 1500 do dnia dzisiejszego, rozważają również inne aspekty zasady osek bemicwa, patur min hamicwa. Zastanawiają się oni, co oznacza zwolnienie (patur): - czy to oznacza, że nie jest się w ogóle zobowiązanym do wypełnienia danej micwy, lub - jest się zobowiązanym do spełnienia przykazania, jednakże ma się niejako pozwolenie, aby go nie spełniać. Jaka jest tu praktyczna różnica (nafka mina) ? Polega ona między innymi na tym, że jeżeli ktoś w ogóle nie był zobowiązany do wykonania przykazania, to nie ma potem potrzeby dokonania taszlumin. Natomiast jeśli zwolnienie (patur) oznaczałoby, że jest się jednak zobowiązanym do wykonania zobowiązania, to w momencie, kiedy możliwe byłoby już jego spełnienie to należałoby je wykonać.
Ritwa rozważa jeszcze jedną kwestię. Pyta się skąd w ogóle wiemy o zasadzie osek bemicwa, patur min hamicwa ? Oczywiście z wersetu. Ale po co nam werset, skoro to jest logika (swara) ? Ritwa odpowiada, że werset jest potrzeby, bo inaczej pomyślałbyś, że można zostawić pierwsze, mniej ważne przykazanie, i zająć się drugim, ważniejszym. Ale tak nie jest. Nie możesz „porzucić” pierwszej micwy, a nawet zabronione jest zajmowanie się drugą micwą.
Wyjątek od zasady osek bemicwa, patur min hamicwa stanowi nauka Tory. W Talmudzie, w traktacie Moed katan 9b wskazano, że gdy studiujesz Torę a pojawia się możliwość spełnienia innej micwy, a ponadto nie ma innej osoby, która mogłaby wykonać to przykazanie, to należy zostawić naukę i spełnić tą micwę. Dlaczego nauka Tory jest wyjątkiem ? Meiri – rabin Menachem ben Szlomo wskazuje, że dzieje się tak, ponieważ nauka Tory ma przywieźć cię do czynu. Steipler - rabin Jaakow Jisrael Kaniewski, wskazuje, że gdy ktoś jest zajęty jakimś życiowym obowiązkiem, np. pracą, to w takim wypadku w ogóle nie ma obowiązku nauki Tory. Gaon z Wilna – rabin Elijahu ben Szlomo Zalman uczy nas, że nauczenie się jednego słowa z Tory stanowi spełnienie jednej micwy. Dlatego nie ma tu sytuacji, że ktoś jest zajęty spełnianiem tego przykazania, może więc wykonać inną micwę.
Traktat Suka nie jest jedynym miejscem, gdzie przywołana jest zasada osek bemicwa, patur min hamicwa. Odniesienia do niej znajdujemy m. in. w Berachot 11a i Berachot 16a.
Opracowano na podstawie wykładu rabina Sachy Pecarica "Paraszat Behaalotecha - 6 czerwca 2012 /16 siwan 5772".
