Dusza

DUSZA - pierwiastek duchowy, który wyróżnił człowieka w dziele Stworzenia. Dusza nadaje człowiekowi metafizyczną perspektywę. Bóg stworzył pierwszego człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza duszę życia (Bereszit 2:7). Człowiek - obdarzony umysłem - jest istotą wertykalną (Raszi); pokonując własne ograniczenia („z prochu ziemi”) nieustannie dąży do celu, jakim jest uświęcenia duszy i poznanie Boga.

Dusza to potencjał człowieka, wyrażający się w słowie „Halel”. Sefer Tehillim (Księgi Psalmów) kończy się wersetem:

כֹּל הַנְּשָׁמָה תְּהַלֵּל יָהּ הַלְלוּיָהּ

„niech cały umysł [neszama] głosi JedyneGo”, co jest aluzją do czasów, kiedy przyjdzie Meszijah (משיח). W tych dniach umysł będzie miał pełne zrozumienie istoty Boga (idea Jud Hej Waw Hej).

Słowo dusza w języku polskim nie oddaje całej złożoności żydowskiego pojmowania duszy. Według tradycji dusza człowieka składa się z pięciu konstytutywnych elementów. Nefesz to „dusza we krwi”, którą otrzymujemy od rodziców; wymiar biologiczny, pęd życiowy na wzór élan vital Henri Bergsona. Nefesz posiada człowiek oraz wszystkie stworzenia żyjące w morzu jak i na lądzie. Ruach to duch, „tchnienie”; odpowiednik greckiej pneumy, którą stoicy archaicznie wyobrażali sobie w postaci żółci. Ruach kieruje naszymi emocjami. Nefesz oraz ruach są dziedziczone. Wyższa dusza neszama odzwierciedla intelekt człowieka: jego myśli, mowę, modlitwę oraz etyczne działania. Jej siedliskiem jest mózg. Akronimem nefesz, ruach i neszama jest NeRaN czyli dusza w ciele. Z kolei chaja i jehida to metapoziomy duszy, które dane są człowiekowi w procesie jego duchowego dojrzewania. Chaja to żywotność, niejako esencja życia. Jechida znaczy „jedność”. Czerpiąc swoje źródło z Sefiry Keter [Korona] jest poziomem, na którym człowiek łączy się z HaSzem. Nefesz, ruach, neszama, chaja i jechida to 5 poziomów duszy, które określamy poprzez skrót NeRaN ChaJ.

Według kabalistycznej tradycji w Adamie zawierały się dusze wszystkich ludzi. Ta jedna dusza podzieliła się na wiele „iskier”, które znalazły się w ciałach każdego człowieka z osobna. Kabaliści najgłębiej wyrażają przekonanie, iż człowiek powinien dążyć do restytucji wszystkich dusz w jedno „dusze dusz”, tak aby dokonał się proces całkowitego tikkun ha-olam.

W Szabat Bóg ofiarowuje człowiekowi dodatkową duszę (neszama jetera), dzięki której wznosimy się ku wieczności (Abraham Joshua Heschel).

W tradycji żydowskiej mocno ugruntowane jest przekonanie o powinowactwie snu ze śmiercią. W czasie snu Bóg zabiera duszę ludzką do niebiańskiej „przechowalni”. Po przebudzeniu należy zmówić modlitwę Mode ani („Dziękuję”), w której słowach dziękujemy Bogu za przywrócenie nas do życia: „Dziękuję Tobie, Królu Żyjący i Wieczny, że w litości swojej zwróciłeś mi duszę moją. Potężna jest wiara w Ciebie”.